DİYOT

[TA3HS]

Tarih: 02/09/2010 18:52
DİYOT NEDİR ?
Elektrik akımını tek yönlü geçiren elektronik devre elemanlarıdır. Elektrik akımını Anottan Katod'a doğru akmasına izin veir tersinde ise yalıtkan konumdadır.
Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap
Diyodun kullanım alanları:

Diyotlardan,
elektrik alanında redresör (doğrultucu),
elektronikte ise; doğrultucu,detektör, modülatör,limitör, anahtar olarak çeşitli amaçlar için yararlanılmaktadır

Diyotların Gruplandırılması:
Diyotlar başlıca üç ana gruba ayrılır:

1) Lamba diyotlar
2) Metal diyotlar
3) Yarı iletken diyotlar

1-LAMBA DİYOTLAR

Lamba diyotlar en yaygın biçimde redresör ve detektör olarak kullanılmıştır Sıcak katotlu lamba, civa buharlı ve tungar lambalar bu gruptandır Şekil 31 'de sıcak katotlu lamba diyodun iç görünüşü ve çalışma şekli verilmiştir Şekilde görüldüğü gibi ısınan katotdan fırlayan elektronlar atom tarafından çekilmekte ve devreden tek yönlü
bir akım akışı sağlanmaktadır Eskiden kalanların dışında bu tür diyotlar artık kullanılmamaktadır
Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

2-METAL DİYOTLAR

Bakır oksit (CuO) ve selenyumlu diyotlar bu gruba girmektedirler

Bakır oksitli diyotlar ölçü aletleri ve telekominikasyon devreleri gibi küçük gerilim ve küçük güçle çalışan devrelerde, selenyum diyotlar ise birkaç kilowatt 'a kadar çıkan güçlü devrelerde kullanılır aşağıdaki Şekil'de metal diyotların kesiti gösterilmiştir
Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

3-YARI İLETKEN DİYOTLAR

Yarı iletken diyotları, P ve N tipi germanyum veya Silikon yarı iletken kristallerinin bazı işlemler uygulanarak bir araya getirilmesiyle elde edilen diyotlardır Hem elektrikte hemde elektronikte kullanılmaktadır aşağıdaki Şekil'de tipik bir örnek olarak kuvvetli akımda kullanılan bir silikon diyot verilmiştir
Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

YARI İLETKEN DİYOTLARIN TEMEL YAPISI

Yarı iletken diyotları, PN yüzey birleşmeli (jonksiyon) diyotlar ve nokta temaslı
diyotlar olmak üzere iki ana grupta toplanır

Yarı iletken diyotları, ilk olarak nokta temaslı kristal diyot halinde kullanıma girmiştir Zamanla bunların yerini yüzey birleşmeli diyotlar almıştır Nokta temaslı diyotlar bugün bazı özel alanlarda kullanıldığından özel amaçlı diyotlar bölümünde incelenmiştir

PN yüzey birleşmeli diyot diğer adıyla jonksiyon diyot, P ve N tipi kristallerin, özel yöntemler ile, Şekil 35 'te görüldüğü gibi, ard arda birleştirilmesi yoluyla elde edilir

Birleşme yüzeyine jonksiyon da denir Jonksiyon diyot deyimi buradan gelmektedir Jonksiyon kalınlığı 001 mm 'dir

Diyodun anot ve katot uçları:

Diyodun P bölgesinden çıkarılan bağlantı ucuna (elektroduna) ANOT ucu, N bölgesinden çıkarılan bağlantı ucuna da KATOT ucu denir Anot "+" katot "-" ile gösterilir
Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

POLARMASIZ PN BİLEŞİMİ

Gerilim uygulanmamış olan, diyoda POLARMASIZ diyot denir

Polarmasız diyotta şu yapısal değişiklikler olmaktadır:

Şekilden takip edilirse, N tipi kristalin birleşme yüzeyine yakın kısmındaki serbest elektronlar, P tipi kristaldeki pozitif (+) elektrik yüklerinin, yani pozitif elektrik yüklü atomların, çekme kuvveti etkisiyle birleşme yüzeyini geçerek, bu yüzeye yakın atomlardaki elektron boşluklarını doldururlar Ve kovalan bağ kurarak P kristali içerisinde nötr (etkimesiz) bir bölge oluştururlar

N tipi kristalin belirli bir bölümündeki elektronların tamamı P tipi kristale geçtiğinden,
N tarafında da nötr bir bölge oluşur P kristali nötr bölgesinin gerisinde kalan pozitif elektrik yüklü atomların çekme kuvveti, N tipi kristalin nötr bölgesinin öbür tarafında kalmış olan elektronları çekmeye yetmeyeceğinden belirli bir geçişten sonra elektron akışı duracaktır

Sonuçta, birleşme yüzeyinin (jonksiyonun) iki tarafında hareketli elektriksel yükü bulunmayan bir boşluk bölgesi oluşur

Boşluk bölgesinin pil ile tanımlanması:

Boşluk bölgesinin özelliğini daha iyi tanımlaya bilmek için, Şekil 36 'da görüldüğü gibi, pozitif kutbu N tipi kristale bağlı, yaklaşık 1/2V 'luk bir pil bağlıymış gibi düşünülür

Pilin "+" kutbu, serbest elektronları çeker ve "-" kutbu da, "+" atomlara elektron vererek onları nötr hale getirir Böylece boşluk bölgesi oluşur
Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

POLARMALI PN BİLEŞMESİ

Gerilim uygulanmış olan diyoda, POLARMALI diyot denir Yapılan işleme de, diyodun POLARILMASI denir
"Polarma" nın Türkçe karşılığı "kutuplandırma" dır Yani, gerilim kaynağının "+" ve
"-" kutuplarının bağlanmasıdır

Gerilim kaynağının bağlanış şekline göre, polarma şu iki şekilde olur:

a) Doğru polarma
b) Ters polarma

A DOĞRU POLARMA

Gerilim kaynağının, akım akıtacak yönde bağlanmasına, DOĞRU POLARMA denir

Doğru polarma bağlantısı:

Doğru polarmada, Şekil 37 'de görüldüğü gibi; gerilim kaynağının pozitif (+) kutbu, diyodun anoduna (P bölgesi), negatif (-) kutbu, diyodun katoduna (N bölgesi) bağlanır

Diyodun uçları arasındaki gerilim için de "polarma" veya "polarizasyon" gerilimi deyimleri kullanılır
Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

DOĞRU POLARMADA DİYOT İÇERİSİNDEKİ GELİŞMELER

Şekilden de anlaşılacağı gibi, doğru yönde polarılmış diyotta, N bölgesindeki serbest elektronlar, gerilim kaynağının negatif kutbu tarafından itilir, pozitif kutbu tarafından çekilir

Benzer şekilde, P bölgesi pozitif elektrik yükleri de kaynağın pozitif kutbu tarafından itilir, negatif kutbu tarafından çekilir

Bu sırada, pozitif elektrik yüklerinin tersi yönde hareket eden elektronlar da, P bölgesinden çıkarak kaynağın pozitif (+) kutbuna doğru akar P bölgesinden kaynağa giden her elektrona karşılık, kayağın negatif kutbundan çıkan bir elektron da N bölgesine gelir Böylece devrede bir akım doğar

Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

Dış devredeki akım yönü:

Herkes tarafından kabul edilen, elektron akışının tersi yönde, yani kaynağın pozitif kutbundan diyoda doğru ve oradan da kaynağın negatif kutbuna doğrudur Kısacası; akım "+" dan, "-" ye doğru akar

Diyottan geçirilebilecek akımın büyüklüğü:

Bir diyottan geçirilebilecek olan akımın büyüklüğü diyot türüne ve yapısına göre değişir Geçirilebilecek maksimum akım değeri diyot kataloglarında verilmiştir

Eğer akımın büyük değerlere ulaşmasına izin verilirse, meydana gelen sıcaklık diyodun yapısını etkiler ve diyot bozulur Böyle bir durumu önlemek için, şekil 37 'de görüldüğü gibi, diyoda seri bir R direncinin bağlanmasında yarar vardır R direncinin seçimi diyodun akım kapasitesine ve gerilim kaynağının büyüklüğüne göre yapılır

Diyodun Anot ve Katodu:

Doğru polarmalı bağlantıda, gerilim kaynağının pozitif kutbu, diğer adıyla ANODU diyodun P bölgesine bağlandığından, diyodun bu ucuna da ANOT ucu denmiştir Benzer şekilde diğer uca da KATOT denmiştir

Diyodun dış görüntüsünde ANOT - KATOT ayrımını sağlayabilmek için, genellikle katot tarafına aşağıda gösterildiği gibi bir çizgi konulurBazı diyotlarda bu durum ok işareti konularak belirtilir
Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

B TERS POLARMA

Şekil 38 'de görüldüğü gibi, gerilim kaynağının negatif (-) ucu, diyodun anoduna (P tarafına), gerilim kaynağının pozitif (+) ucu ise, diyodun katot (N) ucuna gelecek şekilde bağlantı yapılırsa, diyot çok büyük bir direnç gösterecek ve akım akışına engel olacaktır Ancak çok küçük bir kaçak akım akar Bu halde diyot ters polarmalıdır veya ters bağlantılıdır denir Büyük direnç yönüne de diyodun ters yönü adı verilmektedir

TERS POLARMA HALİNDE DİYOT İÇERİSİNDEKİ GELİŞMELER

P bölgesindeki pozitif elektrik yükleri (oyuklar) kaynağın negatif kutbu tarafından,
N bölgesindeki serbest elektronlar ise pozitif kutbu tarafından çekilecek ve jonksiyondan herhangi bir akım geçmeyecektir Bu durumda, ortadaki boşluk bölgesi
de büyümektedir.
Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

Kaçak akım (leakage current):

P ve N tipi yarı iletken kristalinin incelenmesi sırasında, P tipi kristalde, azınlık taşıyıcısı olarak bir miktar serbest elektronun bulunduğu, keza N tipi kristalde de bir miktar, aktif halde pozitif elektrik yükü (oyuk) bulunduğunu belirtmiştik İşte ters polarma sırasında, bu azınlık taşıyıcıları etkinlik göstererek, diyot içerisinden ve dolayısıyla da devreden ters yönde çok küçük bir akım geçmesine neden olur Bu akıma "KAÇAK AKIM" denir

Kaçak akım şekil 39 'da görüldüğü gibi, mikro amper mertebesinde (µA) ihmal edilebilecek kadar küçük olup normal çalışma şartlarında diyodun çalışmasını etkilememektedir Ancak ısınmayla artma gösterir


DİYOT KARAKTERİSTİĞİ

Şekilde Ge ve Si diyotlara ait gerilim akım bağıntısı gösterilmiştir Buradaki gibi, bir eleman veya devrenin çeşitli değerleri arasındaki bağıntıyı yansıtan eğrilere karakteristik eğrisi, bazen de kısaca karakteristiği denmektedir


DOĞRU POLARMA DURUMUNDA

Doğru polarmada, şekil 39 'da görüldüğü gibi germanyum diyodun karakteristik eğrisi
0,2V civarında, silikon diyodun karakteristik eğrisi ise 0,6V civarında yukarıya doğru kıvrılmaktadır Yani, ancak bu gerilim değerlerinden sonra diyot iletime geçmektedir İletime geçiş gerilimine başlangıç veya eşik gerilimi denir

Diyodun hemen iletime geçmemesinin nedeni birleşme yüzeyinin iki yanındaki boş (nötr) bölgesidir Elektronlar, ancak yukarıda belirtilen gerilimlerden sonra bu bölgeyi geçebilmektedir

Şekilde görüldüğü gibi, küçük değerli gerilim artışında, doğru yön akımı hızla büyümektedir Bu akım fabrikasında verilen akım limitini aşarsa diyot yanar

TERS POLARMA DURUMUNDA

Ters polarmada, daha öncede belirtildiği gibi, belirli bir gerilime kadar ancak mikro amper mertebesinde ve önemsenmeyecek kadar küçük bir kaçak akımı akmakta, bu gerilimi aşınca ise ters akım birden büyümektedir

Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap
DİYODUN DELİNMESİ

Ters akımın birden büyümesi halinde, diyodun delinmesi, bu andaki gerilime de delinme gerilimi denir

Delinme olayında, ters akımın birden büyümesinin nedenleri:

1) Şekilde görüldüğü gibi, uygulanan büyük değerli ters gerilimin pozitif kutbu, N bölgesindeki serbest elektronları kuvvetle çekmekte, negatif kutbu da P bölgesindeki azınlık taşıyıcı durumundaki elektronları kuvvetle itmektedir

2) Büyük bir hareketlilik kazanan elektronlar, atomlara hızla çarparak, valans elektronlarında serbest hale geçmesine neden olur

3) Bu şekilde hem P, hem de N bölgesinde hızla çoğalan elektronlar kaynağın pozitif kutbunun çekme kuvvetine kapılarak, büyük oranda kaynağa doğru akar

4) Bu arada P - N bölgeleri arasındaki boşluk bölgesi kalkmış ve P bölgesinde de çok sayıda elektron oluşmuş bulunduğundan P - N ayrımı kalmaz Diyot iletken bir madde haline dönüşür

5) Aşırı elektron hareketinden dolayı diyot ısınarak yanar

6) Ayrıca dış ortamın sıcak olması da olayı hızlandırmaktadır

Bu nedenle, diyotlar çok sıcak ortamlarda kullanılmamalı veya soğutucu ile kullanılmalıdır Germayum diyodun maksimum çalışma sıcaklığı 90°C, Silikon diyodu ise175°C dir

Ayrıca ters polarma halinde, uygulanan gerilimin büyük değerlerinde diyodun yüzeyi boyunca bir miktar da yüzeysel kaçak akımı akar

Diyot yüzeyinin kirlenmesi ve rutubetlenmesi durumunda yüzeysel kaçak akımı büyür Her iki polarma halinde de vardır Fakat ters polarma halinde, istenmeyen akım olarak, etkisini daha da çok göstermektedir

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi, siliko diyodun delinme gerilimi, germanyum diyoda göre daha büyüktür Diyer taraftan kaçak akım ise daha küçüktür

Sonuç olarak:

Diyot, doğru polarmada küçük dirençli bir devre elemanı, ters polarmada ise büyük dirençli bir devre elemanı niteliği gösterir ve akımın tek yönde akmasını sağlamaktadır
Fabrikasınca verilen, doğru yön akımı ve ters yön gerilimi geçilirse diyot yanar


DİYODUN KONTROLÜ

Bir diyot şu iki amaçla kontrol edilir:

1) Anot ve Katodun belirlenmesi
2) Sağlamlık kontrolü

Diyot kontrolü, pratik olarak ölçü aleti (avometre) ile yapılır İbreli (analog) ölçü aleti kullanılması, hızlı ölçüm ve takip kolaylığı bakımından daha uygundur

Amaç hassas bir ölçüm olmayıp, büyük veya küçük direnç şeklinde bir ölçüm yapmak suretiyle diyodun durumunu saptamaktır

Ayrıca, bir hususa dikkat etmek gerekir:

Diyot direncinin kontrolüyle, normal bir direncin kontrolü arasında önemli farklar vardır

Direnç ölçümünde, gerilim kaynağı olarak ölçü aleti içerisindeki pilden yararlanılmaktadır Ölçü aleti içerisindeki pil genelde 15V 'luk tur Bazı ölçü aletlerinde 9V 'luk pil bulunur

15V 'luk ohm ile yapılan en küçük normal bir direncin bile, kısa zamanlı ölçümü için tehlikeli değildir Ancak diyot için tehlikeli olabilir

Her diyodun, doğru yönde geçirebileceği akım sınırlıdır Bu nedenle, küçük akımlı diyotların ve özelliklede yüksek frekans (YF) diyotlarının ölçümü sırasında dikkatli olmak gerekir Bu gibi hallerde diyotlarda 100-500 Ohm arasında seri bir direnç bağlamak gerekir

Ayrıca;

Galvano teknikte ve DC motorlar için kullanılan büyük güçlü doğrultucu diyotlarına benzer diyotları iletime geçirmek için büyük gerilim gerektiğinden 15V 'luk Ohm metre böyle diyotları ölçmez İki yönde de büyük direnç gösterir Böyle diyotlar için 9V
'luk pili bulunan avometreler kullanılır ve R*100, R*1000 kademelerinde ölçüm yapılır

Şunuda bilmek gerekir:

Ölçü kademesi büyüdükçe, ölçü aletinin iç direnci küçülür ve dış devreye uyguladığı
gerilim ve verdiği akım büyür

DİYODUN, ANOT VE KATODUNUN BELİRLENMESİ

Diyotlar devreye mutlak surette doğru şekilde bağlanmalıdır Bunun içinde anot ve katodun bilinmesi gerekir

Diyot anot ve katodunun hangisi olduğundan şüphe ediliyorsa, kontrol şekil 310 'da görüldüğü gibi iki yönlü yapılır Normal bir diyot, bir yönde küçük direnç, öbür yönde çok büyük direnç gösterecektir

Doğru yön direnci diyottan diyoda birkaç 10 ohm 'dan birkaç 100 ohm 'a kadar, değiştiği gibi, aynı diyodun direnci uygulanan gerilime göre de değişir Uygulana gerilim büyüdükçe diyodun direnci küçülür

Ters yön direnci,bütün diyotlarda Mega ohm'a yakın veya üzerindedir Diyot direncinin küçük çıktığı yönde, ölçü aletinin pozitif (+) probunun bağlı olduğu uç ANOT diğer uç KATOT 'dur

Bu noktada diğer bir hususa daha dikkat edilmesi gerekir:

Bazı ölçü aletlerinde pilin negatif ucu, aletin "+" yazılı çıkışına bağlanmaktadır Bu nedenle, kullanılan ölçü aletinde pilin çıkışa nasıl bağlandığının bilinmesi gerekir Prensip olarak, ölçü aletinin "+" çıkışındaki kablonun rengi KIRMIZI "-" çıkışındaki kablonun rengi SİYAH 'tır.

DİYODUN SAĞLAMLIK KONTROLÜ

Bir diyot şu iki nedenle bozulur:

1) Doğru yönde katalog değerinin üzerinde akım geçirilirse,

2) Ters yönde yine katalog değerinin üzerinde gerilim uygulanırsa

Her iki halde de diyottan geçen aşırı akım diyodun bozulmasına neden olacaktır

Üzerinden aşırı akım geçen bir diyotta üç durum gözlenebilir:

* Aşırı akım çok fazla değilse ve kısa dönem akmışsa, hem P, hem de N bölgesindeki kristal atomları arasındaki kovalan bağlar kopmakta ve elektronlar serbest hale geçmektedir Bu durumda diyot bir iletken haline dönüşmekte ve omaj ölçümü yapıldığında her iki yönde de kısa devre göstermektedir

* Aşırı akım çok büyük olursa diyot aynen bir sigorta teli gibi eriyip yanar ve omaj kontrolü yapıldığında her iki yönde de açık devre gösterir Diğer bir deyimle, sonsuz ) gösterir

* Yanan bir diyottaki renk değişimi dışarıdan bakıldığında da belli olur

 




Linkback: https://www.radyoamatorleri.com/index.php?topic=23.0